تعیین مکان های مناسب کشت زعفران با استفاده از روش تحلیل سلسله مراتبی فازی (مطالعه موردی: تربت حیدریه)

اساس توسعه کشاورزی، آگاهی دقیق از ویژگی¬های محیطی در هر نقطه و اعمال مدیریت ویژه می¬باشد. بنابراین، آگاهی از ساختار وابستگی مکانی ویژگی¬های مختلف محیطی در مزارع برای دست¬یابی به تولید بیشتر و مدیریت بهتر حائز اهمیت می¬باشد. زعفران به عنوان گرانبهاترین محصول کشاورزی و دارویی جهان از جمله گیاهانی است که نقش قابل توجهی در وضعیت اقتصادی و اجتماعی مناطق خشک و نیمه خشک خراسان جنوبی و مرکزی پیدا کرده است. از سویی دیگر نقش ویژه¬ای در صادرات غیر نفتی ایران دارد و شناسایی مناطق مستعد کشت آن در سطح کشور، زمینه را برای برنامه¬ریزی¬های لازم در مورد آن فراهم خواهد کرد. با توجه به تأثیر عوامل محیطی گوناگون بر رشد و عملکرد محصول زعفران، فرآیند سنجش تناسب اراضی برای کشت آن مستلزم استفاده از اطلاعات جامع و متنوع مکانی و توصیفی است. سیستم¬های اطلاعات جغرافیایی امکان بهره¬گیری از این نوع داده¬ها را فراهم ساخته و تحلیل فضایی اطلاعات را بر اساس مدل¬های مورد نظر تسهیل نموده¬اند. در این تحقیق ابتدا شرایط کشت زعفران مورد مطالعه دقیق قرار گرفته و نواحی مستعد کشت زعفران با استفاده از نقشه¬های سطوح ارتفاعی، شیب، خصوصیات خاک و آب و برخی فاکتورهای اقلیمی تأثیرگذار در کشت زعفران از جمله آستانه¬های دمایی موثر ، بارندگی و ساعات آفتابی شناسایی شدند. بدین منظور از روش¬های تصمیم¬گیری چند معیاره مبتنی بر روش تحلیل سلسله مراتبی (ahp) و تلفیق آن با منطق ارزش¬دهی تدریجی فازی (fahp) استفاده شد و به کمک محیط نرم¬افزاری arc gis مدل¬سازی و تحلیل فضایی اطلاعات صورت گرفته و بر اساس آن اراضی شهرستان تربت حیدریه از نظر قابلیت کشت زعفران ارزیابی و پهنه¬بندی شده است. فرآیند تحقیق شامل گردآوری اطلاعات، محاسبات و تحلیل¬های آماری، ورود اطلاعات به gis، ارزش¬گذاری معیارها، مدل¬سازی فضایی و تلفیق اطلاعات بوده است. وجود یا عدم وجود تفاوت معنی¬دار بین نقشه¬های خروجی دو روش با استفاده از آزمون کای اسکوئر انجام شد و نتایج بیانگر وجود تفاوت معنی¬دار بین روش-های ahp و fahp بوده است. با دقت در نقشه¬های نهایی حاصل از هر دو روش، نواحی مرکزی شهرستان تربت حیدریه از بالاترین قابلیت برای کشت زعفران برخوردار می¬باشند، اما روش fahp به دلیل لحاظ نمودن پدیده ابهام و عدم قطعیت در امر تصمیم¬گیری، با واقعیت سازگارتر بوده و نقشه نهایی را با دقت بیشتری به دست آورده است. جهت ارزیابی نتایج بدست آمده و اطمینان از صحت اطلاعات نقشه-های نهایی، عملکرد گیاه و کیفیت محصول با اطلاعات بدست آمده از نقشه¬های نهایی مقایسه شد و صحت نتایج بدست آمده تأیید گردید که نشان¬دهنده کارآیی روش¬های تحلیل سلسله مراتبی و سلسله مراتبی فازی در سنجش قابلیت اراضی برای کشت زعفران می¬باشد.